جشن سده چیست؟ + پیشینه سده در کتاب های تاریخی
جشن سده:
جشن سده روز دهم (آبان روز) از ماه بهمن گرفته مي‌شده است و همة مورخين و فرهنگ نويسان بدان اشاره كرده‌اند و در آن شب كه ميان روز دهم و روز يازدهم است به آتش‌افروزي مبادرت مي‌ورزيده‌اند . سده در مآخذ موجود نام شب است نه نام روز و ظاهراً اين جشن كه آتش‌افروزي در آن مرسوم بوده در شب پيش از روز نود و نهم زمستان (پنجماهه) واقع مي‌شده و در حقيقت مي‌توان گفت كه در پايان آذر روز يا نهم از ماه بهمن اين جشن صورت مي‌گرفته است.
سده در کتاب های قدیم:
ابوریحان بیرونی می‌نویسد: «سده گویند یعنی صد و آن یادگار اردشیر بابکان است و در علت و سبب این جشن گفته‌اند که هرگاه روزها و شب‌ها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد بدست می‌آید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان کیومرث - پدر نخستین - درست صدتن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گردانیدند و برخی برآنند که در این روز فرزندان مشی و مشیانه به صد رسیدند و نیز آمده: “شمار فرزندان آدم ابوالبشر در این روز به صد رسید. ”»
در نوروزنامه آمده‌است که: «آفریدون همان روز که ضحاک بگرفت جشن سده برنهاد و مردمان که از جور و ستم ضحاک رسته بودند، پسندیدند و از جهت فال نیک، آن روز را جشن کردندی و هر سال تا به امروز، آیین آن پادشاهان نیک عهد را در ایران و دور آن به جای می‌آورند.»
فردوسي
بارها در شاهنامه يادآور اين جشن بوده و تذكر وي مي‌رساند كه در
خداينامه‌ها نيز از آن مكرر ذكري بوده و از شعرهاي وي بخوبي برمي‌آيد كه
جشن سده در عظمت و اهميت، نظير نوروز و مهرگان بوده است و بعلاوه جايگاهي
ويژه و كاخي باشكوه كه غالباً در پيرامون آتشكده بوده ، براي آن ترتيب
مي‌داده‌اند.
عنصری شاعر نامدار ایران در یکی از جشن‌های سده در برابر سلطان محمود قصیده‌ای درباره سده خواند که آغاز آن این است:
سده جشن ملوک نامداراست / زافریدون و از جـم یادگار است
روح‌الامینی، که خود کرمانی است، درباره برگزاری سده در کرمان می‌گوید: «کرمانی‌ها این جشن را باشکوه‌تر از مناظق دیگر بر‌گزار می‌کنند. هنوزهم در کرمان رسم است که کشاورزان از خاکستر آتش بر زمین‌هاشان می‌پاشند، زیرا عقیده دارند که خاکستر آتش سده به زمین برکت می‌دهد.» او ادامه می‌دهد: «در گذشته‌های نه چندان دور این مراسم در پشت‌بام‌ها بر‌گزار می‌شد. این جشن جمعی و همگانی است. هیچ گاه این مراسم پنهانی و در خفا انجام نمی‌شده و همواره با حضور تعداد زیادی از مردم در بیابان‌ها و دشت‌ها برپا می‌شده‌است. هنوز هم در کرمان در روز جشن سده، مدارس را تعطیل می‌کنند.»
صادق هدایت در سال‌های
جوانی خود از جشن سده زرتشتیان کرمان دیدن و چنین گزارش می‌کند: «سده‌سوزی
جشنی است که هنوز زرتشیتان کرمان به یادگار جمشید و آیین‌های ایران باستان
می‌گیرند و برای این کار موقوفاتی در کرمان در نظر گرفته‌اند. پنجاه روز به
نوروز خروارها بوته و هیزم درمنه در گبر محله باغچه بوداغ‌آباد گرد
می‌آورند. جنب این باغچه خانه‌ای هست مسجد مانند و موبدان موبد از بزرگان
شهر و حتا خارجی‌ها را دعوت شایانی می‌کنند. در این آیین نوشیدنی و شیرینی و
میوه زیاد چیده می‌شود و اول غروب آفتاب دو نفر موبد دو لاله روشن می‌کنند
و بوته‌ها را با آن آتش می‌زنند و سرود ویژه می‌خوانند هنگامی که آتش
زبانه می‌کشد همهٔ میهمانان که بیش از چندین هزار نفر می‌شوند با فریادهای
شادی دور آتش می‌گردند و این ترانه را می‌خوانند:
سد به سده، سی به گله / پنجاه به نوروز
نوشیدنی می‌نوشند و میان هلهلهٔ شادی جشن تمام می‌شود»
به نوشته مورخانی همچون بیرونی، بیهقی، گردیزی جشن سده یکی از سه جشن بزرگ ایرانیان است که در دوران اسلامی، تا اواخر دوران خوارزمشاهیان و حمله مغول دوام آورد و هم سلاطین و امیران و هم مردم عادی این جشن را به‌پا می‌داشتند.
مطالب مرتبط :
جشن چله تابستان( دهم مرداد ماه )/( آبان روز ماه امرتات )
بیست و نهم بهمن روز عشاق (سپندارمذگان) در ایران باستان
جشن نوروز و مهرگان در ایران باستان