ادامه مبحث وزن شعر فارسی: به زبان ساده
تقطیع:
تقطیع یعنی قطعه قطعه کردن شعر به هجاهای کوتاه و بلند.
در مبحث قبل درباره هجا و انواع آن بحث کردیم و گفتیم که هجاهای کوتاه را با نشانه U و هجاهای بلند را با نشانه ـــ مشخص می کنیم.
حال مصراع زیر را برای نمونه تقطیع هجایی می کنیم.
تــــــوانا بـــود هر که دانا بود
U ــ ــ U ـــ ـــ U ـــ ــــ U ـــ
اگر به شکل هجا توجه کنیم میبینیم که تقطیع هجایی از یه نظم خاصی برخوردار است که با جدا کردن هجاها به سه یا احیانا چهار حرف، میتوان به وزن مورد نظر رسید.
توجه1: در تقطیع شکل ملفوظ کلمات مورد نطر است نه شکل مکتوب کلمات.مثلا کلمه ی خواهش به صورت خاهش خوانده و تقظیع میشود.
توجه2 : در تقطیع هجایی تمام کلمات مصراع در رابطه با هم در نظر گرفته میشوند نه تک تک کلمات بصورت مجزا.
پس از تقظیع شعر به هجاها ی کوتاه و بلند، نوبت به تقطیع به ارکان ( رکن بندی) می رسد.
تقطیع به ارکان ( رکن بندی)
وقتی که شعر را به هجاها تقطیع کردیم ، به جای هر چند هجا ، یک رکن قرار می دهیم. که به ان رکن بندی میگویند.
از تکرار ارکان ، مجموعه هجاها، وزن ایجاد میشود.
توجه : در هیچ رکنی بیش از دو هجای کوتاه متوالی و سه هجای بلند متوالی قرار نمیگیرد.
توجه: اغلب اوزان ( ارکان) براساس پایه چهار هجایی و سه هجایی است0.
توجه: اگر رکنی در یک مصراع چند بار تکرار شود وزن حاصل را متفق الارکان( مانند : مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن) و اگر ارکان مصراع یک در میان تکرار شود وزن آن را متناوب الارکان (مانند : فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن) گویند!
مشهورترین ارکان عروضی فارسی عبارت اند از :
یک هجایی : فع ـــ
دو هجایی :
فـَـــعَـل: U ـــ
فع لُن: ــــ ــــ
سه هجایی :
فــعــلن:UU ـــ
فاعلن: ـــ U ــــ
فعولنU ـــ ــــ
مفعولن: ــــ ــــ ـــــ
مفعول : ـــ ــــ U
چهار هجایی:
فاعلاتن: ـــ U ـــ ـــ
فاعلات:ـــ U ـــ U
فعلاتن: UU ـــ ـــ
فعلات:UU ـــ U
مفاعیلن:U ـــ ـــ ـــ
مفاعیل: U ـــ ـــ U
مفاعلن:U ـــ U ـــ
مستفعلن: ـــ ــــ U ـــ
مستفعل:ـــ ــــ U U
مفتعلن:ـــ U U ـــ
پنج هجایی:
مستفعلاتن:ـــ ــــU ـــ ــــ
متفاعلن:U U ـــ U ــــ
توجه: از این ارکان ( فع و فعل) فقط در پایان مصراع می آیند.اما ارکانی که به هجای کوتاه ختم میشوند در پایان مصراع قرار نمی گیرند.
تمرین : مصراع های زیر را تقطیع کنیم.
1. تــــــوانا بـــود هر که دانا بود
تقطیع هجایی : Uــ ــ / U ـــ ـــ / U ـــ ــــ / U ـــ
تقطیع ارکان: فعولن فعولن فعولن فعل
2.دل ز تنــهایی به جان آمد خــدا را همــدمی
تقطیع هجایی : ــ U ــ ــ/ ــ U ــ ـــ/ ــ U ــ ـــ / ــ U ـــ
تقطیع ارکان: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن
نکات مهم درباره قواعد تقطیع . اختیارات شاعری.و... در مبحث بعدی...
نظر یادتون نرود!!