پرداختن به وزن شعر نیازمند وقت و حوصله و علاقه ی بسیار است .

امروزه بحث درباره وزن و آهنگ شعر با یکی از اقسام علوم ادبی به نام عروض انجام می گیرد که درمورد چگونگی ایجاد وزن ، انواع وزن و .... بحث می کند. برای شناخت کامل وزن یک بیت یا شعر باید به موارد ی مانند هجا – تقطیع- ارکان-اختیارات شاعری – و.... آشنا باشیم. امروز برای آشنایی با درک اولیه وزن باید با دو مفهوم " صامت و مصوت " و " هجا یا بخش " می پردازیم.

صامت و مصوت:

مصوت یعنی حروف صدا دار که شامل 3 مصوت کوتاه  -َ  -ِ  - ُ

و 3 مصوت بلند  آ / ای / او

صامت یعنی حروف بی صدا که شامل 23 حرف الفبا می شود.

سوال : صامت و مصوت را مشخص کنید.

من : 2 صامت م . ن / مصوت کوتاه  -َ

تو :یک صامت "ت"  / یک مصوت کوتاه -ُ

رفت: 3 صامت ر.ف.ت / یک مصوت کوتاه -َ

خورد:3 صامت خ.ر.د / یک مصوت کوتاه  -ُ

سال : 2 صامت س.ل / یک مصوت بلند ا

به نام خداوند جان و خرد : به: صامت ب +مصوت  ـِ / نام : صانت ن + مصوت ا + صامت م/ خداوند : صامت خ + مصوت ـُ +صامت د + مصوت ا + صامت و + مصوت ـ َ صامت ن + صامت د

*****

هجا یا بخش: هجا همان بخش کردن در دوران ابتدایی است . مثلا کلمه آمد دو بخش یا دو هجا است.

هجا به سه دسته هجا کوتاه و هجا بلند و هجای کشیده تقسیم میشود:

هجای کوتاه که با علامت U  نشان داده میشود. عبارت از  : صامت + مصوت کوتاه  مانند : به / که /

هجاهای بلند که با علامت ـــ نشان داده میشود. عبارتند از :

1-     صامت + مصوت کوتاه + صامت  : مانند : بر – من- شن – در

2-     صامت + مصوت بلند مانند : با – بو – بی

هجای کشیده : که با علامت ـــ U نشان داده میشود. و عبارت از :

1-     صامت + مصوت بلند + صامت مانند : کار /مال

2-     صامت + مصوت کوتاه + 2 صامت: مانند گفت / کرد

سوال : انواع هجا را مشخص کنید

خـُـــدا : 2 هجا شامل : یک هجا کوتاه و یک هجای بلند

U  ـــ

 فر یاد : 2 هجا شامل: 1 هجای بلند – 1 هجای کشیده

ــ  ــU

نــگــریست: 3 هجا شامل : 2 هجا کوتاه – 1 هجای کشیده

 UU ـــU

مـــقــتـــدا : 3  هجا شامل : 1 هجا بلند / 1 هجا کوتاه/ 1 هجا بلند

ـــ U  ـــ

به    نا م     خــدا ونـدِ    جان و    خـَـرَد

U   ــU       U ــ ـــU    ـــ U       U  ـــ

وزن :آهنگی که از ترکیب هجاها بوجود می آید .  وزن یعنی نظم و هماهنگی خاص در هجاهای شعری ( هجا همان بخش کردن است ). به عبارت دیگر ، وزن شعر فارسی مجموعه ای از هجا های کوتاه و بلند است که با نظم خاصی به دنبال هم قرار می گیرند که هر نظم خاصی ، وزن خاصی دارد.برای مثال هر یک از دیوان شاعران بر وزن و آهنگ خاصی سروده شده است.

مثلا در دو بیت زیر وزن و آهنگ با هم متفاوت است.

یاد باد آن که زما وقت سفر یاد نکرد/ به وداعی دل غم دیده ی ما شاد نکرد.

ما ز یاران چشم یاری داشتیم/ خود غلط بود آن چه ما پنداشتیم.

سوال :در دو بیت بالا صامت و مصوت و انواع هجا را مشخص کنید .

این مبحث ادامه دارد

کپی برداری از این مطالب فقط با ذکر وبلاگ مشاهیر ایران امکان پذیر است